İzmir’de meydana gelen, yüzden fazla kişinin vefatına, binden fazla kişinin de yaralanmasına neden olan sarsıntı, bir kere daha bu alandaki eksiklikleri gözler önüne serdi. Sarsıntıyla ilgili insanları en çok belirsizliklerin korkuttuğunu belirten uzmanlar, zelzele öncesinde mümkün senaryolarla ilgili plan yapılmasını tavsiye ediyor. Uzmanlar, çocuklara yaşına uygun halde korkutmadan, oyunlar ve masallar eşliğinde kesinlikle sarsıntının bir doğal afet olduğunun anlatılmasını öneriyor. Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, sarsıntı anında bireylerin yaşadığı hisler, yapılmaması gereken lakin yapılan hareketlerin altındaki nedenler hakkında değerli bilgiler ve tavsiyeler paylaştı.
Sarsıntıda belirsizlik korkutuyor, hazırlık ise rahatlatıyor
Sarsıntı anında kişiyi en çok korkutan ve kaygılandıran hislerden birinin belirsizlik duygusu olduğunu tabir eden Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, “Deprem aslında hayatı tehdit eden bir öge olmakla birlikte ne vakit olacağı, nerede olacağı, ne kadar süreceği ve şiddetinin ne kadar olacağı üzere birçok bilinmezliği de beraberinde taşıyor. Bu sebeple aslında hayatı tehdit eden bir doğal afet hem belirsizlik taşıyor, şahıslar için şok tesiri yaratan, vakit zaman ne yapacağını bilememesine ve önlemleri bile uygulamaya pürüz olan bir duruma yol açıyor” diye konuştu.
Panik duygusu riskli hareketler yaptırıyor
İnsanların zelzele üzere doğal afetlerde yaşadıkları çaresizliğe denetim edememe hissinin eşlik ettiğini belirten Gökpınar, “Bu durumlar kişiyi çok ürkütür. O anda bireyler ne olduğunu, nasıl bir güçle karşı karşıya kaldıklarını yani yaşadıkları durumu anlamlandıramayabiliyor. Sonucunca önemli bir çaresizlik, denetim edememe, korku ve kaygılarla baş başa kalınıyor. Öte yandan hayat üçgeni oluşturabilmek, sarsıntı çantası var ise nerede olduğunu biliyor olmak bireyi bir nebze rahatlatıyor. Uzmanlar olarak bunları öneriyoruz lakin o anda panik duygusu zelzele anından balkona çıkmak, çok katlı binalarda dışarıya çıkmaya çalışmak üzere riskli davranışlara neden oluyor” dedi.
Bunun yerine,
- Bina çıkışına çok yakın değilseniz, bina içinde kalın
- Hayat üçgeni oluşturmaya çalışın. Çök-kapan-tutun kuralını uygulayın.
- Panik durumu ile balkona çıkmayın, merdivenlere yönelmeyin, asansöre binmeyin
- Oluşturduğunuz hayat üçgeninde, bir masanın, dolabın yahut yatağın altında değil, yanında durun
Beyin “savaş ya da kaç” yansısı veriyor
Cemre Ece Gökpınar, gerilim ve endişe anında beyinde bir reaksiyon ortaya çıktığını belirterek şunları söyledi: “Bu savaş ya da kaç reaksiyonudur. Beyin, bireye bir durumdan kaynaklı dehşet olduğunu ve bundan kaçması tarafında bildiri veriyor. Bu noktada aslında kişinin fizyolojisi de bu duruma kendisini hazırlıyor. Kalp ritminin ve kan basıncının artması üzere tesirler meydana gelebiliyor. O anda kişi denetimi sağlayamadığında ve sağlıklı düşünmeyi gerçekleştiremediğinde yapılmaması gerekenleri yapıyor. Sarsıntı anında ansızın merdivenlere koşmaya başlaması, asansöre binmeye çalışmak ve balkondan atlamaya çalışmak üzere davranışları sergiliyor. Bu büsbütün önlemle paniğin birbirine karışmasıdır.”
Dehşet ve tasa bireyi koruyan hislerdir
Klinik Psikolog Cemre Ece Gökpınar, “korkmak ve kaygılanmak son derece doğal duygulardır” hatırlatmasında bulunarak kelamlarına şöyle devam etti:
“Herkes zelzele anında kaygılanır ve korkar, bu çok olağandır zira nitekim o anda hayatı tehdit eden bir durumla karşı karşıya kalınıyor. Belirsizliklerle de kaygı hissediliyor. O yüzden sarsıntıdan korkan, kaygılanan bireylere korkmamaları ve kaygılanmamaları istikametinde telkinlerde bulunmuyoruz. Aslında dehşet ve telaş bireyi koruyan hislerdir. Bir şeyden korktuğumuz ve kaygılandığımız vakit ona karşı tedbirler alıp, dikkatli oluruz. Bireyi koruyan sistemlerdir ve makûs hisler değildir. Lakin denetim edilemediği, bireyin fonksiyonelliğini bozduğu durumlar, artık uzmanların müdahale ettiği ve denetim etmeyi öğretmeye çalıştığı durumlardır. Kişinin beyni bu kaygıyı sarsıntıdan haftalar, aylar sonra da tıpkı yoğunlukta taşıyabiliyor. Bu üzere durumlarda kişi meskende tek başına kalamıyor, uyku ve yeme bozuklukları ortaya çıkıyor, işine odaklanamayabiliyor. Travma sonrası gerilim reaksiyonları devam edebiliyor. O tip durumlarda uzman müdahalesi gerekiyor.”
Çocuklara masal ve oyunlarla anlatılmalı
Zelzelenin çocuklara somut bir biçimde bilhassa oyunlarla, bu mevzuyla ilgili masallarla anlatılması gerektiğini söz eden Gökpınar, “Yetişkinler olarak zelzelenin ne olduğunu, zelzele ülkesinde yaşadığımızı biliyoruz lakin tüm bunlara ve yetişkin olmamıza karşın çok korkuyoruz. Çocuklar bunu bilmiyorsa, ne olduğunu anlamlandıramıyorsa o vakit daha sarsıcı olabiliyor. O yüzden çocuklara kesinlikle yaşlarına uygun bir halde anlatılması gerekiyor. Ailelere teklifimiz, çocukları korkutmadan zelzelenin bir doğal afet olduğu anlatılmasıdır” dedi.
Kimi bireylerde suçluluk duygusu oluşuyor
Zelzelesi yaşamış bireylerin sonrasında endişe ve dert dışında geliştirdiği birçok farklı hissin olduğunu belirten Gökpınar, “Yakınlarını kaybetmiş olanlar intihar sürecine girebiliyor, bir öfke duygusu geliştirebiliyor. Birtakım bireylerde ‘ben neden hayatta kaldım, neden o öldü’ ya da üzere ağır suçluluk duygusu ortaya çıkabiliyor. Kişi daima kendine dönük, sorumluluk ve hata aramaya meyilli oluyor. Aslında hiçbir formda müdahale edemeyeceğimiz bir durum olmasına karşın diğerlerini suçlayabildiği, diğerlerine öfkelendiği, sorguladığı ve inkar ettiği bir yas sürecine girilmesi çok olağan ve mümkündür. Şayet bir kayıp varsa yas süreci, o kişinin kaybına yönelik ruhsal olarak geliştireceği durumlar gerçekleşebilir” ihtarında bulundu.
Birey enkaz altında kaldığını idrak edemeyebilir
Enkaz yerinin, enkaz altında kalan şahıslar için de endişe yaratan durumların aslında en fazla olduğu alan olduğuna dikkat çeken Gökpınar, “Çünkü kişi bir enkazın altında kaldıktan sonra o anda ne olduğunu ve yıkılma anını idrak edememiş de olabilir. Anlamlandırmada bir zahmet, şok yaşanabilir. Kurtulabilecek miyim üzere fikirler, karanlık bir yerde olduğu için de sonucunda ne olacak üzere önemli bir belirsizlik durumu ortaya çıkabilir” dedi.
Ailece ve somut planla hareket edilmeli
Cemre Ece Gökpınar kelamlarını şöyle sonlandırdı: “Tedbir almakla panik yapmak ortasında önemli büyük bir fark vardır. Zelzeleden etkilenen insanlara şunu önerebiliriz; önlem aldıklarında şayet binada hasar yoksa ve eminlerse sarsıntı çantaları hazır edilip aile üyeleri ile ne yapacaklarına dair somut planla hareket etsinler. Mümkün olduğunca kendilerine uygun gelecek bir uğraş edinip dikkat odaklarını değiştirerek kendilerini toparlamaya çalışabilirler.”
Bir yanıt bırakın