Andy Warhol kimdir?
1920’li yıllarda Pensilvanya eyaletindeki Pittsburgh’a (ABD) göç eden Slovak asıllı ve orta hâlli bir ailenin çocuğu ve gerçek ismi Andrew Warhol olan Andy Warhol’un sanatsal yeteneği küçüklüğünden belirlidir.
Pittsburgh’daki Carnegie Teknoloji Enstitüsü’nde reklam çizerliği okuduktan sonra, 1949 yılında Manhattan’a yerleşir. Çağdaş sanatın yeni başşehri olan New York mesleğini sürdürmesi için kaçınılmaz bir seçimdir. Süratlice ‘Vogue’ ve ‘Glamour’ mecmualarında iş bulur. Bayan silüetleri ve moda aksesuarları çizer. Andy Warhol buğulu çizgi tekniğini yaratır ve beğeni görür. Kalemle çizim yapar, akabinde üzerinden mürekkeple geçer ve kurumasından evvel öteki bir kağıda aktarır. Böylece, elle yapılmış izlenimi veren sistemsiz ve spontane bir çizim elde eder.
50’li yıllarda, ‘In the Bottom of My Garden’ üzere, elle boyanmış ve çok düşük sayıda ürettiği kitaplar yayınlar. O sırada işlerinin sergilendiği ‘Serendipity 3’ isimli kafedeki akşamlarda, arkadaşları tarafından renklendirmeleri gerçekleştirilir. Andy Warhol Enterprises Inc’i kurar, Lexington Avenue üzerinde bir konak alır, atölyesini buraya taşır ve annesiyle taşınır.
Birinci tüketim nesneleri
1960’dan itibaren Andy Warhol; Popeye, Dick Tracy, Superman ya da Mickey üzere Amerikan çizgi roman kahramanlarından etkilenerek birinci tablolarını yapar. 1962 mesleğinde kıymetli bir yıl olur. Keskin bir biçimde tarz ve tema değiştirir. Brooklyn, Queens ve Bronx’un süpermarketlerinde ilham bulur, kitle tüketiminin banal ve gündelik eserlerini model alır. (Campbell’s çorba kutuları, Brillo sabun, Coca-Cola şişesi…) Çizgi romanlarda ve mecmualarda, Amerikan gündelik aile manzaralarının sembolik imgelere dönüşümünü sağlayacak gereçler bulur. Onları yine üretir ve çağdaş medeniyetin herkes tarafından kolay kolay tanınabilecek ikonlarına dönüştürür. Serigrafiye geçiş için tampon tekniğinden süratlice vazgeçer. Serigrafi tabloların çok sayıda ve tekrarlanabilir üretimini mümkün kılar. Andy Warhol sanat yapıtının tekliği olgusunu irdeler ve tekrar düzenler. Yapıtları çoğaltır fakat her biri üzerinde rötuşlar yapar ve yalnızca nüanslarla birbirinden ayrılabilir hale getirir. 1962’de Los Angeles’taki Ferus Galeri’de Campbell’s çorba kutularını stantlar.
Sanatsal araç olarak serigrafi
Serigrafi motiflerin tekrarlanabilir halde tekrar üretilmesini sağlayan bir baskı tekniğidir. Kıymetli ölçüde mürekkep kullanılmasını mümkün kıldığı için ağır ve vakte direnen bir renk elde edilmesi sağlanır. Andy Warhol bu mekanik teknikten yararlanır fakat her seferinde tablolarına müdahale eder. Bu sistematik tekrar üretimi görecelendirmek ismine, üzerilerinde kasıtlı ve garip işaretlemeler yaparak baskılarını düzensizleştirir. Sanatçı daha sonra fotoğrafın serigrafik baskısına yönelir. Siyah beyaz art planın üzerine renkler ekleyerek özgün manzaranın birtakım kısımlarını kapattığı için, fotoğraftan çok intibası kalır.
Mao Tse-Toung’dan ‘Süperstarlar’a
1972’den itibaren Warhol resme geri dönmeye girişir. 1969’da yayınlanmaya başlayan ve periyodun starlarını öne çıkaran Interview mecmuasını takip ederek; Mick Jagger, Marilyn Monroe ya da Mao Tse-Toung üzere şöhret isimlerin portrelerini yapar. 1970’lerin sonlarında ‘Skulls’ ve ‘Still Life’ serilerine başlar. Bu retrospektif serilerde, Warhol eski yapıtlarını açıkça belirttiği ticari bir emelle yine kullanır. Ayrıyeten televizyon macerasına atılarak Andy Warhol TV ve Andy Warhol’s Fifteen Minutes üzere kendi programlarını hazırlar. Sinema şöhretlerini kullandığı çalışmalarına paralel olarak, Warhol kendi ‘Süperstarlar’ portrelerini de Factory’de yapar. Bu portrelerin sahipleri, bilhassa düzenlediği devasa partilerde olmak üzere Andy Warhol’un etrafında daima olarak bulunan bireylerdir. Bu ‘Süperstarlar’ ortasında Paul America, Jackie Curtis, Joe Dallesandro, Candy Darling, Jane Holzer, Billy Name, Nico, Ondine, Ingrid Superstar, International Velvet, Ultra-Violet, Viva, Chuck Wein, Holly Woodlawn bulunmaktadır.
Mevt korkusu 14 yaşında başlar
On dört yaşında babasını kaybetmesinin akabinde, Andy Warhol’u mevt korkusu sarar. Bu tema yapıtlarında sıklıkla kendini gösterir. 1954’ten itibaren, kaza yapmış arabaları gösteren eserler üretir. Daha sonraları yaptığı James Dean portresinin art planında tuğladan bir duvara çarmış spor bir otomobil seçilir ve bu oyuncunun trajik mevtini anımsatır. 1962 haziranına kadar mevt imgesi kullanımı istisnaidir. O yıl, Metropolitan Müzesi’nin genç müze müdürü Henry Geldzahler, ona havayolu facialarının fotoğraflarının yer aldığı makaleler gösterir ve varoluşun trajik taraflarıyla ilgilenmesini önerir. Sanatçı bu temayı çabucak birçok serisinde işler. İntiharları, botülizm kurbanlarını, otomobil kazalarını, polis tarafından aranan katilleri, cinayete kurban gitmiş bir devlet liderinin karısını, ırkçı bir bombalamayı ve Sing Sing hapishanesinin elektrikli sandalyesini resmeder.
Marilyn Monroe’nun meşhur portresi de mevt temasıyla ilgilidir. 1962 Temmuz’unda, Los Angeles’taki Ferus Galeri’deki standının açılışından sonra Marilyn Monroe’nun öldüğünü öğrenir. 1953’te çekilen Niaga sinemasının setinden bir fotoğrafı art plan olarak kullandığı 50 tane tablo üretir. Böylelikle vefat eden aktrisin gülümseyişi sonsuza dek tekrar eder. Bu görsellerin büyük şöhreti, star sanatkarın vefatının akabinde artan şanında değerli rol oynamıştır. Warhol vefata dair imajları çoğaltır, birçok versiyonunu oluşturur ve formatları ya da renkleri üzerinden farklılaştırır. Böylelikle pembe ya da eflatun elektrikli sandalyeler ortaya çıkar. Warhol’un maksadı, acı bir gerçeği hatırlatsalar da bu imgelerin yarattığı trajik etkiyi yumuşatmaktır.
En ünlü yapıtları
Marilyn Monroe: 1962 yılında trajik bir biçimde hayata veda eden sinema yıldızı Marilyn Monroe’yu tanınan kültürün ikonası olarak fotoğraflarına mevzu etmiştir. Niagara (1953) sineması tanıtımlarında kullanılmış fotoğrafını ödünç alan Warhol, “seri üretim”e göndermede bulunan serigrafi tekniği ile sanatta kabul edilebilir olanın hudutlarını zorlamıştır.
Renklerine nazaran isimlendirilmiş 10 yapıttan oluşan serinin birinci baskısı 1967’de gerçekleşmiştir ve her biri 250 Amerikan Doları'na satılmıştır. Warhol’un vakit ile artan ünü ile 1998 yılında “Orange Marilyn” 17.3 milyon Amerikan Doları’na ve yakın vakitte “White Marilyn” 41 milyon Amerikan Doları’na satılmıştır.
Campbell’s Soup Cans
1961 ve 1962 yılları ortasında üretilmiş seri, Campbell’s çorba şirketinin sunduğu 32 çeşit çorbanın görselini içermektedir. Gerek periyoda hakim soyut dışavurum akımına ve ideolojisine zıtlığı, gerek üretim teknikleri ve içeriği sebebiyle hala yeniliğini koruyan büyük tartışmaların kaynağı oldu. Sanatçı ise hedeflediğinin eşitlik olduğunu, sanatın herkes tarafından ulaşılabilir bir çorba konservesi üzere olması gerektiğini savunmuştur.
Brillo Soap Pads Boxes: Warhol, 1964 yılında ürettiği Brillo deterjan kutuları ile Campbell Çorba Konserveleri’nde yarattığı etkiyi arttırarak devam ettirdi. Karton deterjan kutuları ile birebir imgeye sahip “ahşap heykeller” üretti. İzleyicisini ahşap oluşu ile fonksiyonunu yitiren kutulara yeni bir açıdan görmeye zorladı, günlük, sıradan bir eseri, ihtişamlı bir istek objesine dönüştürdü.
Sanatçı bu yapıtı ile gündelik objeleri sanat objesi haline getirerek izleyicisine sanatın tarifini sorgulatır.
Tanınan reklamlardan ve çizgi roman modellerinden çok etkilenmiş Amerikalı sanatçı Roy Fox Lichtenstein (27 Eylül 1923 – 29 Eylül 1997), Ona nazaran Pop Arka, ‘bir Amerikan resmi değil, endüstriyel bir resim’dir.
Lichtenstein 1958’de, New York’un kuzeyindeki Oswego’da, New York Eyaleti Üniversitesi’nde ders vermeye başlamıştır. Fakat, kuzeyin şiddetli kışı karısı ve kendisine ağır gelir.
1960’da Rutgers Üniversitesi’nde ders vermeye başlar ve tıpkı üniversitede hoca olan Allan Kaprow’dan çok etkilenir. Ortam, onun ‘pop’ imgesine duyduğu ilginin canlanmasında tesirli olur.
1961’de Lichtenstein ticari baskıdan türetilmiş teknikleri ve çizgi roman imgelerini kullanarak birinci Pop Arka fotoğraflarını yapmaya başlar. Bu evre, tüketimi ve aileyi öne çıkaran reklam görsellerinden yararlanmaya başladığı 1965’e dek sürer. ‘Keskin hatlı’ ve ‘benday noktacıklı’ birinci büyük ölçekli çalışması ‘Look Mickey’ olmuştur. 1961’de Leo Castelli, New York’taki galerisinde Lichtenstein’ın çalışmalarını sergilemeye başlar. Sanatçı 60’lı yıllarda, Rutgers’deki Douglass Üniversitesi’nde sürdürdüğü profesörlük vazifesinden ayrılmış ve ressamlık mesleğine devam etmiştir.
Whaam: Roy Lichtenstein'ın 1963 yılında yaptığı “Whaam”, hem sanatkarın hem de pop sanat akımının en bilinen yapıtlarından biridir.
Sanat eğitimine orta vererek ikinci dünya savaşına katılan Lichtenstein, misyonu sonrası savaş konusunu fotoğraflarının odağı haline getirmiştir. 1962 yılında yayınlanmış bir çizgi roman paneli üzerinden tasarladığı bu fotoğrafında mevt, öldürme ve savaş temalarını işlemiştir. Birinci olarak 1963'te Leo Castelli Galerisinde sergilenen eser, 1966 yılından beri Tate koleksiyonunda ve 2006 yılından beri Tate Çağdaş müzesinde sergilenmektedir.
M-Maybe: Roy Lichtenstein'ın 1962 yılında yaptığı “M-Maybe”, sanatkarın ikinci değerli teması olan romantik çizgi romanlar serisinin kıymetli bir yapıtıdır. Fotoğrafta sanatkarın sıklıkla kullandığı “zor durumdaki kadın” konusu bu resime de hakimdir. Lichtenstein bir ressam olmasına karşın fotoğraflarının olabildiğince mekanik gözükmesini arzulamıştır. Bu maksada ulaşmak gayesi ile referans olarak fotoğraflar yerine çizgi romanları kullanmış ve üretiminde sanayi tekniklerini benimsemiştir. Sanatçı 3 yıl boyunca satmayı reddettiği bu resmi, 1965 yılında alman bir koleksiyonere orjinal fiyatının 25 katına, 30,000 Amerikan Doları'na satmıştır.
Genç Keith Haring, 18 yaşında Pittsburgh’da ticari grafik tasarım eğitimine başlar, akabinde New York’taki Görsel Sanatlar Okulu’na devam eder. Kolaj, fotoğraf, enstalasyon ve görüntü üzere birçok disiplinde kendini dener lakin asıl tabir aracı daima çizim olur. New York’ta ve bilhassa East Village’da, galeri ve müzelerin dışına taşıp; kendini sokak, metro, depo üzere yeni alanlarda gösteren 1980’ler alternatif kültürünü keşfeder. Kenny Scharf ve Jean Michel Basquiat üzere New York’un underground hayatından sanatkarlarla tanışır.
Grafitiden esinlenen ve büyük bölümlere ulaşma maksadı taşıyan Haring, New York metrosunun siyah reklam panoları üzerine beyaz tebeşirle çizimler yapmaya başlar. Birebir vakitte, East Village’da kaldırımların döşeme taşlarını oyar. Fotoğrafçı Tseng Kwong Chi, daima fotoğraflarını çeker; polis onu tutukladığında bile. Haring, enerjik ve ritimli bu çizimlerinden binlerce yapar. Haring’in grafitisi, farklı yüzeyler üzerinde siyahla belirginleştirilip canlı ve aydınlatıcı renklerle boyanmış sentetik formların sonsuza dek tekrarlanışıdır.
Birinci ferdî standı 1982 yılında, New York’taki Tony Shafrazi Galeri’de olur ve büyük bir ziyaretçi başarısı kazanır. 1985’te Paris Bienali’ne davet edilir. Uluslarası şöhreti durmaksızın artar. Birçok uluslarası standa katılır ve itibarlı sipariş üretimleri gerçekleştirir. Sanatını daha büyük bir kitleye ulaştırma isteğiyle, 1986 yılında, SoHo mahallesinde, resimlemelerini yaptığı nesne, kıyafet ve posterlerin satıldığı Pop Shop’u açar. Bu teşebbüsü sanat etraflarında çok tartışılsa da mentoru Andy Warhol ve arkadaşları tarafından büyük takviye görür.
1988 yılında kendisine aids virüsü bulaştığını öğrenir. Bunun üzerine sanatını ve şöhretini hastalığa karşı tüm gücüyle savaşmak ve görünürlüğünü arttırmak için kullanır. Keith Haring 31 yaşında, hastalığının sebep olduğu komplikasyonlar sebebiyle ölür.
Yapıtları
Andy Mouse
Defterlerine Mickey Mouse çizerek ve Disney'de çalışma hayalleri ile büyümüş Haring, 1984 Yılında Andy Warhol ile tanışması akabinde Disney'e karşı ortak ilgileri üzerine Andy Mouse karakterini yarattı.
İki kahramanını bir ortaya getirdiği, pop sanatının saygın örnekleri olan fotoğraflarında Warhol'u bir Amerikan ikonu haline getirir.
Best Buddies: 80'li yılların sonunda şimdi bir üniversite öğrencisi olan Anthony K. Shriver aracılığı ile, zihinsel engelli bireylerin arkadaş edinimi ve istidham sağlanımı ismine çalışan Best Buddies programı ile tanıştı.
Benzeri gereksinimler duyan bir aile üyesi olan sanatçı, şu an Best Buddies programının logosu olarak kullanılan resmi onlar için yaptı. Olabilecek en kolay biçimde resmedilmiş arkadaşlık, birliktelik ve yardımlaşmanın temsili olan bu eser, Best Buddies programı ile birlikte bir ikona dönüştü.
Bir yanıt bırakın