Aslında bu sorunun karşılığı ne tam olarak ne evet ne de hayır. Şöyle ki; Türk Uygar Kanun düzenlemesine nazaran evlenen bayan eşin soyadını alır ve dilerse eşin soyadı ile birlikte bekarlık soyadını birlikte kullanabilir.
Bu mecburilik yalnızca bayan eş bakımından var. Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi yasal durumu eşitlik prensibine karşıt bulmuyor ve Avrupa İnsan hakları Mahkemesi’nin Türkiye’yi mahkum eden kararları ve karara destek taraf olduğumuz mukavele prensiplerini görmezden geliyor.
Lakin durum bu kadar kolay değil. Çünkü anayasanın 90. hususu Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası kontratlar ile kanun kararları ortasında çelişki olduğu durumda milletlerarası kontrat kararlarına üstünlük tanınacağını düzenliyor.
AİHM birçok sefer bayanın kendi kızlık soyadını kullanma hakkını teyit eden ve bunu yasaklayan kanun kararlarının milletlerarası mukavele kararlarına karşıtlığını tespit eden kararlara imza attı. Son olarak geçtiğimiz günlerde kocasının soyadını kullanmak istemeyen Avukat Gülizar Tuncer, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından haklı bulundu. AİHM, verdiği kararda, Türkiye’nin evli bayanlara uyguladığı kocanın soyadını kullanma zorunluluğunu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin özel hayatın bütünlüğüne ait 8. hususuna ve ayrımcılıkla ilgili 14. unsuruna karşıt bularak Türkiye’yi mahkum etti.
Soyadı dayatması anayasaya aykırı!
Anayasa Mahkemesi ise bayanın, eşinin soyadını almasını “Bu kamu faydasına bir gelenek” diye eşitliğe karşıt bulmuyor. Ama bu görüşe katılmam imkanlı değil. Sahiden de bu kural, evlilik birliği içinde birebir hukukî pozisyonda bulunan taraflardan kocayı bayan karşısında üstün duruma getiriyor. Bu ‘eşitsizliği’ kamu nizamı, kamu faydası üzere soyut kavramlarla açıklamak olanaksız. Evlenen bayanın soyadı üzerindeki kişilik hakkını kimi olasılıklara dayanarak sonlandırmak demokratik toplum sisteminin gerekleriyle uyuşmaz.
Aile soyadının seçimini, evlilikte eşit haklara sahip eşlerin özgür iradesine bırakmayıp, kocaya mutlak bir üstünlük sağlayan kural, yalnız eşitlik prensibine değil, bayanın soyadı üzerindeki kişilik hakkına müdahale niteliği taşıdığından anayasaya da ters.
Kendi soyadını kullanmak isteyen bayan ne yapmalı?
Bayanın kocasının soyadını kullanma zaruriliği başta Avrupa İnsan Hakları Kontratı olmak üzere Bayanlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Mukavelesi’nin “farklı cinslerin eşit haklara sahip olması” prensibini de açıkça ihlal ediyor.
Nitekim de, soyadı herkesin kimliğinin ayrılmaz bir ögesidir, münasebetiyle bayanın soyadı da bayanın kimliğinin ayrılmaz modülüdür. Şayet herkes kanun önünde eşitse ve soyadı üzere kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez haklara sahipse ve evlenince “eşler ortası eşitlik” anayasal teminat altında ise, erkeğe tanınan hak bayana da eşit olarak tanınmalıdır.
Bu koşullar altında kendi soyadını kullanmak isteyen bayan;
1- Aile Mahkemesi’ne başvurarak bu bahiste dava açmalıdır. Hakim milletlerarası kontratlar ve daha evvelki AİHM kararlarını dikkate alarak bayanın tek başına kendi soyadını kullanması talebini kabul edebilir. Davanın kabulü kararı temyiz edilmezse katılaşır ve karar gereği nüfustaki soyadı hanesine bayanın bekarlık soyadı yazılır.
2- Aile Mahkemesi talebi kabul etmezse belge temyiz edilerek Yargıtay’a gönderilir. Yargıtay red kararını büyük ihtimalle onayacaktır. Bu süreç bitip karar katılaştığında AİHM’e başvurulabilir.
3- Yargıya başvurmanın yararsızlığı ve aktif iç hukuk yolunun olmadığı münasebeti ile direkt Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne de başvurulabilir.
Bir yanıt bırakın